Adnan Bey Matmazel ile Neden Evlenmedi?

Konuk Yazar: Hilmiye

Annem geçen gün bana kendi lise döneminden insanlardan bahsediyor… “Evli olanlar vardı, bilirdik” diye anlatıyor. “Yaşları bizden büyüktü, okumak istediği için şehre gelmiş, ama köydeki karısı, hatta bazen çocuğunu bile bilirdik” diyor. “Birkaç yıllığına evinden tamamen ayrılacaksa neden evlenmiş bu adam?” diye soruyorum.

“İçinde kalmıştır, okumak istemiştir,” “Belki kızı kaçırmamak istiyordur ya da ailesinin yanına bir gelin lazımdır…” diye cevaplıyor. “E işleri yapacak işte kız… ondan evlenmiştir” diyorlar sorumu duyan odadaki kadınlar…

Yakından şahit olmasanız da bilirsiniz, böyle bir evlilik türü vardır: Ev işleri yapılsın diye. Kadın ev işlerini yapsın diye… Adamın işi görülsün diye. Mesela adam eşi vefat edince yalnız kalmıştır, yaşamını idame ettirebilmesinin tek yolu evliliktir. Ona çevreden bir kadın bulunur, iki taraf da şartlar ve koşulların farkındadır, evliliğin neden gerçekleştiği gün gibi ortadadır, adamın hayatı toparlanacaktır. Hayatın toparlaması işlemini oda oda anlatabiliriz: Mutfak, yani yemek ve doymak için gerekli işler, ilgili alışverişler, bunlarla ilgili temizlikler ve yemek pişirme… Banyo ve ütü odası, yani giyinmek ve bunların temizliği ve düzeni… Oturma odası, salon, yatak odası, yani yaşam alanı temizlikleri… Buralara bir kadın eli şart!

Çocuklar varsa bunlar ayrı bir madde, yaşlı bakımı varsa başka bir madde… Kadın için de, olay belki ekonomik güvencesi… sahip çıkanı… Hasbelkader birbirlerine muhabbet beslerler de ikinci baharlarını yaşarlarsa ne âlâ… Aslında madde madde ayırmak ev kadınlığı için komik kaçıyor, çünkü zihinsel ve fiziksel olarak yapılan tüm bu işleri tek tek kategorilere ayırmak pek mümkün değil.  Zaten madde madde ayrılsa, her bir maddenin bütçesi ve kalemi çıkarılsa adam bunu mümkün değil ödeyemez, iş piyasasındaki kimse ödeyemez, o yüzden kadınla evlenir.

Ama ödeyebilecek biri var; Aşkı Memnu evreninden Adnan Bey! Peki neydi Adnan bey ile Bihter’i evlendiren? Şey miydi şarkı sözündeki gibi… “Adnan bey yalnızlıktan bıkınca, Bihter de anasına kızınca…” Müşfik, babacan, zengin iş adamı Adnan Bey’in hayatını idame ettirmesi için evlenmesine tabi ki de gerek yoktu. Birkaç kuşaktır büyük bir servete sahip olan Adnan Bey, yurt içindeki yatırımları ile zenginliğine zenginlik katmaktadır. Bu yüzden yanında bütün bir aileyi —çocukları dahil— ve iki hizmetçi ile bir şoförü istihdam ederken; evlatlık çocuklarından akrabası olanı (Beşir’i de, Behlül’ü de evlatlık sayalım mı?) refah içinde yaşatabilmekteydi. Bunlara ek olarak çocukların bakımı, evin düzeninden ve çocukların pedagojisinden sorumlu mürebbiye bir kadını, Matmazel’i de mesaisiz yanında çalıştırabiliyordu. Matmazel sadece iyi bir maaş ve refah içinde bir hayat sürdürebildiği için değil; Adnan beye olan romantik duyguları ve çocuklara olan sevgisinden de o evdeydi. Harcadığı emek sıradan bir çalışanınkinden çok fazlaydı. Bütün görevlerini aileye karşı hissettiği şefkat ve merhametle sarmalayarak yerine getirdiği için sadece bir ücretli çalışan değilse de, evin hanımı da değildi.

Aslında Matmazel’in hikayesi, “patriyarka ile sermayenin ortaklığının” kaçınılamaz bir sonucu… Kadınlar, kapitalist sistemin ücretli işçilerini yeniden–üretmek, beslemek, varlıklarını mümkün kılmak için evde çalışmalıdırlar. Kadınlar iş gücünü yeniden–üretirler, erkekler için değil; sermaye için emek harcarlar. Çocukların emekgücü, babalarına acilen yarar sağlayacak olsun ya da olmasın, çocuk yetiştirmek patriyarkayı bir sistem olarak sürdürmede çok önemli bir görevdir (Hartmann, 175). Matmazel’in evi iş yeriyle birleşir, sevilme umuduyla çalışmaya devam eder. Fiili olarak yapmasa da yerine getirdiği evi çekip çevirmek işi, Adnan Bey ve sorumlu olduğu çocukların hayatının devamı için yaşamsal öneme sahiptir. Matmazel’in işi bedava bir ev işi hizmeti değildir belki ama ev kadınına benzer bir görevle istihdamı sermaye için gerekli olmasındandır.

Heidi Hartmann’ın ifadesiyle kadınların emeğinden yarar sağlayanlar kapitalistler ama aynı zamanda koca ve baba olarak evde kişiselleşmiş hizmetlerden yararlanan erkekler (Hartman, 167) olduğu için Matmazel bu ikircikli konuma itilir. Ücretli istihdamı Matmazel’e kendi hayatını yaşamak, yaşamında yapacağı değişikliklere alan açmak ya da kariyer kurmak gibi yararlar sağlamaz; o, ev kadını ve ücretli işçi arasında sıkışır.

Belki Adnan Bey bu kadar zengin olmasaydı, ihtiyacı olan bu hizmetli sağlamasının en kolay yolunu Matmazel gibi bir kadınla evlenmekte görecekti. Adnan Bey’i çok iyi bir koca adayı yapacak olan serveti, Matmazel ile Adnan Bey’in romantik eşleştirilmesi önündeki en büyük engel olur. Fakat, her ne kadar dizi fedakârlık ve şefkat gibi duyguları yüceltmek için Matmazel’e farklı bir son yazsa da içten içe biliriz ki Matmazel’in ikircikli konumu değişecek gibi değildir.

• Hartmann, Heidi. 2006. Marksizm’le Feminizm’in Mutsuz Evliliği. İstanbul: Agora Kitaplığı.