Bir İnsan Yaratmanın Hikayesi

Konuk Yazar: Fatma Şişli

Bir insanın nasıl yaratıldığına dair trajik bir hikaye ile karşılaşacağımı bilmeden girmiştim eski eşyaları satan o dükkandan içeri. Amacım kitapları karıştırmaktı bu sefer. Çocukluğuma dair bir kaç eski eşyayı görünce mutlu olduğum bir yerdi orası. Bazen eskilere bakıp ‘Ne hikayeleri vardır kim bilir bu eşyaların’ derdim. Kitaplara bakarken gözüme ansiklopedi kalınlığındaki bir dönemin meşhur Hayat dergisi ilişti. Şöyle bir göz atayım derken kendimi kasada bulmuştum. En iyisi eve gidip, bir bardak demli çay eşliğinde yıpranmış sayfalar arasında kaybolmaktı. “Kimlerin evine misafir oldu, kimlerin elinde gezindi bu dergi acaba?’’ diye düşüne düşüne sayfaları çevirirken, “50’lilerde ne kadar da ‘modernmişiz’ yahu.” demekten alamadım kendimi. Kapak kızları modern Türkiye’nin baş göstergesiymiş adeta. Ben “Vaayyy, oooo, yok artık!’’ nidaları ile sayfaları çevirirken; annem “Yine nerden aldın o kalın şeyi. Evde yer kalmadı kızım. Nereye koyacaksın onu?” diyerek her zamanki klişe ama komik cümlelerinden birini kurmuştu.

Tam o sırada at üstünde güneş gözlüklü bir kadın fotoğrafı dikkatimi çekti. Haberin başlığı ‘’Kızımı da götür!’’ idi. İçeriğini merak edip okumaya başladım. Fotoğraflar ve altında yazan metinler karşısında kaşlarım bir aşağı bir yukarı hareket ediyor, gözlerim hayretler içinde kalıyordu. Bir insan yaratmanın hikayesi anlatılıyordu bu haberde. Doğu’daki kızları kurtarması için görevlendirilen Sıdıka Öğretmen, münevver bir Türk kadını olarak ‘Türkçe dahi bilmeyen’ kız çocuklarını kurtarmak için Malkoçoğlu edası ile at eşek demeden yollara düşüyor ve Doğu’nun karanlığına ışık saçıyordu.

Köylüler bu öğretmenden yirminci Asır ‘azizesi’ gibi bahsediyorlarmış. Hangi ifadeleri kullanıyorlardı acaba azizeliğinden bahsederken? Mani düzecek kadar sevmişler baksanıza.

“Kızımı da götür, modern yap getir, ışık saçsın etrafa, azize olsun insanlığa , sen gibi sen gibi” (!)

Vefakar ve cefakar Türk öğretmen bazen Türkçe bile bilmeyen kız çocukları’nı bile at sırtına alıp mektebe götürüyormuş. Demek her türlü saldırıyı göze almış, iyi ki ısırmamışlar!

Bir insan yaratmak kolay değildi! Ayakları çıplak, üstü başı yamalı, saçları dağılmış o vahşi kızdan ‘tertemiz Türkçe konuşan’ modern bir kadın meydana getirilmişti. Üstelik nihayet! Giriş, gelişme ve sonuç bölümleri üç fotoğraf ile özetlenmiş, adeta bir köleyi andıran Doğuludan artık ışık saçabilecek Batılı bir kadın yaratmışlardı.

Fedakar öğretmen Sıdıka Avar, misyonerlik ile suçlanmış ve daha sonra Mustafa Kemal tarafından dosyası incelenerek kendisinin karşısına çıkartılmıştı. “Misyoner Sıdıka sensin öyle mi?’’ diye soran Mustafa Kemal’e, “Efendim ben öğretmen Sıdıka!” diye cevap vermiştir Sıdıka Avar. Daha sonra Mustafa Kemal kendisine şöyle hitap etmiştir;

“Hayır sen Misyoner Sıdıka’sın. Bana da senin gibi misyonerler lazım. Git, memleketin içine gir. Dağ köylerine uzan. Orada kendi dilini dahi konuşamıyan ve bizden ışık bekliyen yarının annelerini bulacaksın…’’

“Bir cemiyet daha ziyade aile yoliyle bilhassa kadın yoluyla fethedilebilirdi. Misyoner Sıdıka Hanım Şark’a gidecekti. Oradaki genç kızları hatta Türkçe bilmeyenleri dahi toplayacaktı. Onları bu cemiyetin potasında yetiştirecek, sonra bu çocukları birer ışık huzmesi halinde köylere gönderecekti.’’

Modernizm ile imtihanımızı gözler önüne seren, Batı’nın oryantalist bakış açısını iliklerimize kadar hissettiren diliyle bu haber insan yetiştirebilmenin gerçekten ne kadar zor olduğunun tekrar tekrar altını çiziyor. Birer ışık huzmesine dönüştürülen ve Doğu’ya ışık saçması için gönderilen kızların, Batı’da nelere mecbur bırakıldıkları ise muamma…

Batı’nın ışığından Doğu’ya sığınırım!

—

*Kaynak: Hayat Dergisi Mart 1957

Hikmet Ferudun Es röportajı