Parça Başı

Yazar:Huri

“Eşim gözüne yazık, niye yapıyorsun, diyor. Evet pek bir getirisi yok ama orada iki çocuk büyüyor, görüyorsun. Ne yapabilirim!”

Bu sözler geçen yıl misafirliğe gittiğim yerde tanıştığım bir ablanın sözleri. Bir tekstil firması için parça başı bluz, tişört vs. süsleme işi yapıyor.  Her iş karşılığında sakız fiyatına denk düşecek bir ücret alıyor. Kocası ise asgari ücret ile çalışıyor. İlkokul çağında iki çocukları var.

Ablanın bu iki cümlesi onlarca tartışmanın kilit noktası ama bu tartışmaları tek seferde masaya yatırma imkânımız olmadığı için bir-iki noktaya değineceğim. Son dönemlerde; yoksulluk ve kadın, kadın istihdamı, kadın emeği, ev içi emek, esnek çalışma, sosyal politikalar ve bütün bu saydıklarımın neoliberalizm ile keşiştiği nokta üzerine önemli çalışmalar mevcut. Bu ablanın sözleri de bütün bu söylediklerim üzerine yazılıp çizilenleri bir yandan çok net ve çıplak hali ile resmediyor, öte yandan da nasıl bir yapının içinde bulunduğumuzu gösteriyor.

Kira, faturalar, çocukların okul masrafları… Bunların hepsi için para gerekiyor, o halde abla da “para” edecek bir şeyler yapmalı. Birçok kadının bu çıkmazın içinde olduğunu gören çakallar durumdan istifade etmenin bir yolunu buluyorlar hemen. Kadınların evde arz-talep ilişkisini düşünmeden, gündelik uğraş olarak kendileri için ortaya koydukları emeğe ve üretime akbabanın leşe üşüşmesi gibi üşüşmeyi iyi biliyorlar. O gün anlattığı kadarıyla zihnim beni yanıltmıyorsa, bu abla parça başına yirmi beş kuruş alıyorsa, bu işleri dağıtan adam bir buçuk lira alıyor. Evinin işlerini yapıp, çocuklarıyla ilgilendikten sonra kalan zamanda da bu işi yapacağını düşünürsek ablanın günde kaç tişört işlediğini tahmin edebiliriz; ne kadar “kazandığını” da.

Parça başı çalışmayla ilgili beni en çok vuran bu karşılaşma olmuştu. Ama kadının gündelik hayattaki üretimini bir “değere” dönüştürme çabasına çocukluğumdan beri şahidim. Evlerinde örgü örüp, el işleriyle uğraşıp, mantı vs. hazırlayarak para kazanmaya çalışan kadınlar tanımışızdır (Annem de hayatının belli bir döneminde dışarıya elişi yapmak diye tabir ettiği o işi yapmıştır). Mesela şimdilerde en vasatı bir-bir buçuk milyara kiralanan gelinliklerin  evde süsleme işini yapan kadınlar var. Bir gelinliğin süsleme işi bir- iki haftada bitiyor, bunun karşılığı da kırk lira oluyor.

Baştaki örneği verirken ortaya konulan üretimin ve karşılığının nasıl olduğunu biraz göstermeye çalıştım. Şimdi buradan başka bir noktaya geçmek istiyorum. O da kadının çalışması meselesi. Bu konuya dair en basit tartışmalardan, en üst düzey entelektüel veya dini tartışmalara kadar kadının çalışması ya da çalışmamasına dair sunulan argümanların aynı olduğu aşikâr. Lafı uzatıp, bu argümanları burada tartışmaya gerek duymuyorum. Sadece yukarıda örneklerini verdiğim kadınların bu tartışmaların içinde olmadığına işaret etmek istiyorum. Parçabaşı iş yapan kadınlar, merdiven silen kadınlar, gündeliğe giden kadınlar ve daha niceleri bu tartışmaların içinde yoklar çünkü toplumdaki iktidar ve sermaye “dengeleri” açısından bir tehdit oluşturmuyorlar. Öte yandan zorunluluktan dolayı içinde bulundukları bu durum, ucuz emek açısından mevcut çarkın avlamaya fırsat kolladığı bir şey. Buraya kadar getirdiğimiz meselede sadece evli kadınları ve onların aile geçimini sağlama noktasındaki çalışma durumunu ve zorunluluğunu konuştuğumuzu da üzülerek belirtmek zorundayım. Meselenin çerçevesini daha da genişletmek gerektiğinin farkındayım, fakat tartışmayı daha ziyade karşılaştığım durumlar üzerinden sürdürmeye çalışıyorum.

Nihai noktada, yoksul bir ailede kadının çalışma zorunluluğu kocası ile arasında bir dayanışma kurulmasını sağlayabiliyor. Ama yoksul olmayan kesimlerde mesele biraz daha farklı ilerliyor. Evin geçimi noktasında, kadınların zorunluluğu söz konusu olmadığı için “keyfî tercihi” tartışılıyor. Yoksul olmayan ailelerde kadınlara “Senin evi geçindirmek gibi bir yükümlülüğün yok, o halde evde otur ve diğer ‘yükümlülüklerini’ yerine getir” deniliyorken, yoksul bir ailede kadının çalışma zorunluluğu, çalıştığı koşullar hiç gündeme gelmiyor ve “kadının çalışması” tartışmalarında yer almıyor.

Buradan hareketle birincisi kadınlar arasında sınıf farkları olduğunu görmeyen ve kadının çalışması denilince yalnızca “beyaz yakalı” olarak çalışmayı merkeze alan tartışmaların nasıl kendi topuğuna sıktığını ve belirli kadınların hayatından, toplumun belli kesimlerindeki kadınlardan ne kadar kopuk olduğunu görebiliriz. İkincisi mücadelelerimizin de bulunduğumuz sınıfla çerçevelendiğini anlayıp, imtiyazlarımızın farkına varabiliriz. Mesela ben klavye başında yazımı yazarken, çok fazla sayıda kadın, tekstil atölyelerinde, evlerinde, tarlada çalışmak, üretmek ve mücadele etmekle meşgul. Bu yazıyla onlara en azından selam etmiş olalım.